นนทรี

นนทรีเป็นไม้ต้นผลัดใบ สูง 10-25 เมตร โคนต้นอาจมีพูพอน เปลือกแตกเป็นสะเก็ด สีน้ำตาลเข้มอมดำ หรือสีน้ำตาลเข้มอมเทา กิ่งอ่อนมีขนสั้นนุ่ม สีน้ำตาลอมแดงหนาแน่น กิ่งแก่เกลี้ยง มีช่องอากาศ

ใบประกอบแบบขนนกสองชั้น เรียงเวียน หูใบเป็นติ่ง ยาว 1-2 มิลลิเมตร ก้านใบยาว 3.5-5 เซนติเมตร โคนก้านใบปล่องแกนกลางใบยาว 17-26 เซนติเมตร ใบย่อยชั้นที่หนึ่งเรียงตรงข้าม มี 11-16 คู่ ก้านใบบ่อยชั้นที่หนึ่งยาว 3-5 มิลลิเมตร ปล่องแกนกลางใบย่อยยาว 4-11 เซนติเมตร ใบย่อยชั้นที่สองเรียงตรงข้าม มี 8-22 คู่ ใบบ่อยรูปของขอบขนาน กว้าง 0.5-1 เซนติเมตร ยาว 1.2-2 เซนติเมตร ไม่สมมาตร ปลายเว้าตื้น โคนเบี้ยว ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ ด้านบนสีเขียวเข้ม มีขนสั้นนุ่ม สีน้ำตาลอมแดงตามเส้นกลางใบ ด้านล่างสีอ่อนกว่า มีขนสั้นนุ่มสีน้ำตาลอมแดงตามเส้นใบ เส้นกลางใบนูนทางด้านล่าง เส้นแขนงใบข้างละ 6-10 เส้น นูนทางด้านล่าง ปลายโค้งจดกับเส้นถัดขึ้นไปใกล้ขอบใบ เส้นใบย่อยแบบร่างแห ก้านใบย่อยสั้นมาก ทุกส่วนของใบมีขนสั้นนุ่ม สีน้ำตาลอมแดง ใบแก่ก่อนร่วมสีเหลือง

ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกตามปลายกิ่ง ช่อตั้ง รูปคล้ายพีระมิด ยาว 20-42 เซนติเมตร แต่ละช่อมีดอกจำนวนมาก ใบประดับร่วงง่าย ยาว 5-8 มิลลิเมตร ก้านช่อดอกยาว 2.5-4 เซนติเมตร แกนช่อดอกยาว 17-40 เซนติเมตร ใบประดับย่อยร่วงง่าย ก้านดอกยาว 5-7 มิลลิเมตร ก้านช่อดอก แกนช่อดอก และก้านดอกมีขนสั้นนุ่ม สีน้ำตาลอมแดงหนาแน่น ดอกเรียงชนิดกันแน่น ดอกตูมรูปทรงค่อนข้างกลม บานจากโคนช่อใบสู่ปลายช่อ กลีบเลี้ยง 5 กลีบ สีเขียวรูปไข่แกมรูปใบหอก กว้าง 4-7 มิลลิเมตร ยาว 0.7-1 เซนติเมตร มีขนสั้นนุ่มสีน้ำตาลอมแดงหนาแน่นทางด้านนอก กลีบดอก 5 กลีบ สีเหลืองสด รูปไข่กลับ กลีบบนอยู่ด้านในสุด กว้าง 1.2-1.4 เซนติเมตร ยาว 1.8-2 เซนติเมตร กลีบคู่ข้างและกลีบคู่ล่าง กว้าง 1.3-1.8 เซนติเมตร ยาว 2-2.5 เซนติเมตร กลีบดอกยับย่น โคนคอดคล้ายก้านกลีบ มีขนสั้นนุ่มสีน้ำตาลอมแดงหนาแน่น เกสรเพศผู้ 10 เกสร ยาวไม่เท่ากัน ก้านชูอับเรณูสีเหลือง ยาว 1.2-2 เซนติเมตร โคนมีขนสั้นนุ่มสีน้ำตาลแดงหนาแน่น อับเรณูยาวประมาณ 3 มิลลิเมตร มีต่อมน้ำต้อยอยู่รอบโคนรังไข่ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ สีเขียว รูปรี ยาว 6-7 มิลลิเมตร มีขนสั้นนุ่มสีน้ำตาลอมแดงหนาแน่น มีก้านรังไข่ มี 1 ช่อง มีออวุล 3-4 เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียสีเหลือง ยาวประมาณ 1 เซนติเมตร ยอดเกสรเพศเมียเป็นตุ่ม

ผลแบบผลแห้งไม่แตก เป็นฝักแบน รูปขอบขนาน มีรอยคอระหว่างเมล็ด 1-3 รอยคอต หรือรูปรี ไม่มีรอยคอตระหว่างเมล็ด ผลกว้าง 2-2.5 เซนติเมตร ยาว 6.5-12 เซนติเมตร ปลายเรียวแหลม โคนรูปลิ่มหรือสอบเรียว ขอบแผ่เป็นปีก กว้างข้างละ 4-5 มิลลิเมตร ผลอ่อนสีทองแดงแกมสีเขียว ผลแห้งสีน้ำตาลเข้มอมดำ เกลี้ยง เมล็ดสีน้ำตาล อ่อนอมเทา ค่อนข้างแบน รูปขอบขนาน กว้าง 4-5 มิลลิเมตร ยาว 1-1.2 เซนติเมตร ปลายมนทั้ง 2 ข้าง มี 1-4 เมล็ด

นนทรีมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคตะวันออกเฉียงใต้และภาคใต้ พบตามแนวชายฝั่งทะเล ชายหาด และตามป่าโปร่งหลังแนวป่าชายเลน ที่สูงใกล้ระดับทะเลปานกลาง นำมาปลุกทั่วทุกภาค ออกดอกเดือนกุมภาพันธ์ถึงมิถุนายน เป็นผลเดือนมีนาคมถึงตุลาคม ในต่างประเทศพบที่เวียดนาม คาบสมุทรมาเลเซีย เกาะบอร์เนียว อินโดนีเซีย (เกาะสุมาตรา เกาะชวา เกาะซูลาเวซี) ฟิลิปปินส์ เกาะนิวกินี กลุ่มเกาะบิสมาร์ก และออสเตรเลีย

นนทรีเป็นพรรณไม้ประจำมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และเป็นพรรณไม้มงคลพระราชทานประจำจังหวัดนนทบุรี

ผู้เขียน รองศาสตราจารย์ ดร.ฉัตรชัย เงินแสงสรวย และนาวสาวคณิศร คำภีระ

ภาควิชาพฤกษศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

ผู้ถ่ายภาพ รองศาสตราจารย์ ดร.ฉัตรชัย เงินแสงสรวย และนางสาวคณิศร คำภีระ